De Next Gen Rechtbank

Justitie is een essentiële overheidsfunctie.  Zonder een efficiënte justitie loopt de overheid mank. Bij uitstek zorgt justitie er immers voor dat wordt uitgevoerd wat de wetgever en de regering beslissen.  Wie een efficiënt migratiebeleid wil voeren moet kunnen terugvallen op procedures die binnen een zeer korte termijn worden afgerond. Hetzelfde geldt voor wie effectief misdaad wil bestrijden.  Ondernemingen die een omgevingsvergunning aanvragen willen zo snel mogelijk rechtszekerheid.   Ook voor hen is een snelle en efficiënte justitie bijzonder belangrijk. Trage procedures zijn voor ons allemaal een bron van ongenoegen en moeilijkheden. Een snelle en kwalitatieve justitie is zelfs een concurrentievoordeel voor het aantrekken van investeerders. Justitie is een beleidsinstrument.

​

Daarom reikt de ambitie veel verder dan alleen maar opkuisten en actualiseren.  We hebben een justitie van de 21ste eeuw nodig. 

 

Dat kan alleen met een sterk doorgedreven noodzakelijke hervorming.

 

​

Eén toegangspoort tot justitie.

 

Een goed justitieel apparaat kan niet zonder een efficiënte organisatie van de procedures.  De eerste stap naar een moderne justitie is de creatie van één centrale digitale toegangspoort voor alle procedures in het land. De verschillende rechtbanken, hoven van beroep, cassatie, … worden allemaal opgeheven. Ook alle administratieve rechtscolleges, tot en met de Raad van State, worden opgeheven. Wie een geschil heeft met iemand anders of met de overheid, die richt zich tot het ene digitale portaal: “De rechtbank”.  Want dat is wat de rechtbank doet, geschillen beslechten. 

 

Alle zaken waarin er geen betwistingen zijn, worden uit de rechtbank gehaald en toevertrouwd aan niet-gerechtelijke instanties. De collectieve schuldenregelingen gaan naar de OCMW’s. De echtscheidingen met onderlinge toestemming waarin de echtgenoten akkoord komen, gaan naar de burgerlijke stand. Mensen die samen kinderen hebben, niet meer samenwonen en een regeling over de kinderen willen laten vastleggen in onderling akkoord, kunnen samen een afdwingbare familiale overeenkomst neerleggen bij de gemeente.  Alle homologatieprocedures gaan uit de rechtbank.

 

Die ene rechtbank gaat werken met kamers die zetelen in eerste aanleg, in beroep of in cassatie. Magistraten kunnen zich specialiseren en zullen worden belast met die zaken die tot hun specialiteit behoren. Zaken van migratie, vergunningen, ondernemingsrecht, strafzaken, cassatieprocedures …. Het is daarbij beslist mogelijk bijzondere eisen van bekwaamheid te voorzien voor magistraten in bepaalde kamers, zoals in de cassatiekamers bijvoorbeeld.

 

Rechters kunnen hoorzittingen organiseren in een aantal rechtbanken verspreid over het land, of online zitting houden. Voor gevangenen gaan de strafrechtelijke zittingen door in een gebouw naast of in de gevangenis om gevangenentransporten te vermijden. Magistraten krijgen de nodige hardware om zoveel mogelijk van thuis uit te kunnen werken, en krijgen één of meer assistenten om hen te helpen bij het efficiënt opstellen van vonnissen. De gebouwen waar zij zullen samenkomen zullen eerder als kenniscentra fungeren en worden gericht op coaching: het uitwisselen van informatie, ervaringen en het volgen van opleidingen. In de plaats van verzamelplaatsen van tonnen papier.  Dat biedt ruimte voor een totaal nieuwe benadering van de ondersteuning van magistraten.

 

De magistraten van het parket worden samengebracht met de politiediensten. Als er een correctionele zaak wordt gevoerd, blijven zij de rol van openbaar ministerie vervullen op de zitting. Zij zullen ook kunnen onderhandelen met daders en slachtoffers over straffen, tot en met gevangenisstraffen, en schadevergoedingen. Als daarover een akkoord wordt gesloten komt de zaak niet meer voor de rechtbank. Want alleen geschillen komen voor de rechtbank.

 

De onderzoeksrechters en de jeugdrechters die tussenkomen bij problematische opvoedingssituaties of bij dringend en voorlopig optreden inzake jeugdcriminaliteit, krijgen een afzonderlijke entiteit. De manier waarop hun diensten zijn georganiseerd is fundamenteel verschillend aan de organisatie van de rechtbank die betwistingen behandelt. Zij zijn georganiseerd rond de verwerking van externe informatie, en het aansturen van een doelmatige vervolging en bescherming van de samenleving. Dat is hun prioritaire taak.  De uitvoering daarvan vergt een organisatie die totaal verschillend is aan die van de rechtbank die betwistingen beoordeelt.

 

Door de creatie van één digitaal portaal worden al meteen een hoop nutteloze discussies over bevoegdheden en een hele administratie gewoon naar de prullenmand verwezen. 

​

​

De administratieloze rechtbank

 

Wie heeft nog “griffiers” nodig?  Er valt in de 21ste en de 22ste eeuw niet meer te griffelen. Het zijn de partijen zelf die zullen instaan voor de opbouw van het volledige digitale dossier binnen de contouren die het digitale portaal toelaat.  De partijen zullen daaraan stukken kunnen toevoegen, argumenten voor beroep kunnen ingeven, of middelen tot cassatie. Als er gegevens moeten gewijzigd worden – adressen bijvoorbeeld – dan staan de partijen daar zelf voor in. Alles blijft in het ene digitale dossier.  Dat is niet anders in de correctionele zaken waar het aan het parket zal zijn om de stukken van de politiedossiers elektronisch op te laden.

 

Wie een procedure wil starten zal via een gerechtsdeurwaarder alle gegevens van de zaak zelf moeten ingeven. Het is de taak van die deurwaarders om de tegenpartij(en) te verwittigen. Tenzij de partijen samen de aanvraag voor een procedure invullen. Dan kan het zonder deurwaarder. Geen verzoekschriften meer. De rechtbank is geen postdienst. De rechtbank schrijft ook geen brieven meer. Alle vaststellingen van zaken gebeuren online onder leiding van de partijen binnen de mogelijkheden die de wet nog zal bieden. Veel bewegingsruimte zal er niet meer zijn want het moet vooruitgaan. Wie graag trage procedures wil voeren, wordt verwezen naar bemiddeling of arbitrage. Bij het inleiden van de zaak in het systeem, laadt de eisende partij ook meteen haar stukken op. Idem bij het opladen van argumentaties. Geen gedoe meer achteraf met stukken die nog moeten worden opgeladen. Wie gedaagd wordt voor de rechtbank door de deurwaarder, die zal zich op een korte termijn moeten aanmelden bij de digitale toegangspoort. Anders komt er automatisch een vonnis bij verstek die de vordering eenvoudig overneemt. Op basis van de gegevens die de eisende en de verwerende partij meedelen en het onderwerp van het geschil dat zij aanduiden, wordt door het digitale systeem zelf gekozen welke gespecialiseerde kamer zal oordelen.

 

Er wordt een pak werk uit de rechtbanken weggehaald zodat de magistraten zich kunnen concentreren op dat waar ze goed in zijn: de zaken bestuderen, analyseren en vonnissen maken. In ruil daarvoor moet het sneller gaan. Dat is in wezen een kwestie van wachtrijen. Niemand schrijft aan een gemiddeld vonnis een volle maand lang. Eens de wachtrijen anders en met een snellere doorlooptijd zijn georganiseerd, kunnen de magistraten ook sneller zaken horen en vonnissen schrijven. De maximale doorlooptijd per aanleg zal worden beperkt tot 3 maanden voor de meeste procedures. In hoogdringende procedures kan dat nog sneller. Zoals dat ook het geval zal zijn in administratiefrechtelijke aangelegenheden. Bijvoorbeeld bij betwistingen in zaken van migratie en vergunningen. Dat zijn bij uitstek domeinen waar een snelle beslissing cruciaal is voor het welslagen van de overheid. Daar moet het echt wel snel vooruitgaan.

 

De bijstand van deskundigen en notarissen in de procedures van vereffening – verdeling zal veel meer gebeuren onder de leiding en controle van de magistraten. Ook binnen snelle doorlooptijden. 

 

Deze radicale ommezwaai houdt ook een heel andere bedrijfscultuur in. Magistraten zowel als advocaten zullen zich moeten reorganiseren om behoorlijk in te kunnen schakelen in een justitie van de 21ste eeuw.

 

En wat met de griffies?  Wel, een fade-out scenario. Met inzet van de partijen zelf worden alle lopende dossiers gedigitaliseerd in hetzelfde systeem. Er gaan dus hoe langer hoe minder griffiers nodig zijn. Een groot deel van deze mensen zal aan de slag kunnen als de persoonlijke assistent van een magistraat of een kamer om de redactie van vonnissen te helpen voorbereiden, opzoekingen te vergemakkelijken, agendabeheer van de magistraat te ondersteunen en ervoor te zorgen dat de wisselwerking tussen de magistraat en het digitaal systeem optimaal verloopt.

 

De overheid is er niet om werk dat er niet meer is, toch in stand te houden.

​

​

De rechten van de mensen

 

Een kwalitatieve rechtspraak veronderstelt dat de rechters laten uitvoeren wat de wetgever en de uitvoerende macht beslissen. Rechters behoren geen beleidskeuzes te maken. De vrijheid van de overheid is beperkt door de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden, en door de onderwerping van de uitvoerende macht aan de wetten en verdragen. Het is één van de primaire taken van de rechter om de mensen te beschermen tegen de overheid die deze rechten tracht in te perken.

 

Mensenrechten beperken is maar mogelijk onder welbepaalde voorwaarden. De beperkingen kunnen alleen als zij ondermeer “proportioneel” zijn.  Beperkingen die niet effectief zijn bijvoorbeeld, zijn niet toegelaten.  De overheid moet ook altijd kiezen voor de minst beperkende weg. De rechters zullen dergelijke beperkingen veel strenger controleren. Met tussenkomst van onafhankelijke experten als het gaat om technische kwesties.  Elke beperking van mensenrechten zal kunnen worden aangevochten door elke burger wiens rechten worden beperkt, en wel op een zeer korte termijn. Ongeacht de vraag of er schade of hoogdringendheid is. Mensenrechten beperken is op zich al schadelijk.

 

De rechter is er om betwistingen te beslechten. Niet om er zelf uit te vinden of beleidsbepalende uitspraken buiten de contouren van het geschil dat de partijen zelf af te lijnen. Het zal de rechters daarom verboden zijn om argumenten te gebruiken buiten de geschreven – en eventueel mondeling opgetekende argumenten – die de partijen hebben samengebracht. Het zal dus niet volstaan argumenten uit stukken te halen, ook niet in strafzaken. Als de rechters buiten de middelen die expliciet zijn aangebracht een ander inzicht zouden overwegen, dan zullen zij dat inzicht aan de partijen voorleggen om hen daarover te laten argumenteren.

 

Om de beroepen te beperken en de mensen niet voor verrassingen te plaatsen, zal elk vonnis in voorlezing aan de partijen worden overgemaakt.  De partijen krijgen dan een korte tijd voor repliek.  Waarna een eindvonnis zal volgen.

 

Het moet vooruit gaan – daar zal worden voor gezorgd – maar procedures mogen ook niet te kort zijn.  Binnen een kader waarin alle actoren van justitie hun wachtrijen anders zullen organiseren, is het daarom ook zo belangrijk alle overbodige discussies uit te schakelen. De wet zal de termijnen grotendeels zelf bepalen en de partijen zullen daar alleen in onderling akkoord van kunnen afwijken. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen zal de rechtbank daarover nog moeten beslissen. De hele procedure gaat in een strak keurslijf omdat het halen van de redelijke korte termijnen cruciaal is voor het welslagen van justitie. De digitale administratie verdraagt ook alleen maar een strak keurslijf.

​

​

EPILOOG

​

Bewust is hier nog niets geschreven over de uitvoering van vonnissen. Daarover mag u een volgende tekst verwachten. Want inderdaad is het cruciaal voor de cruciale justitie dat vonnissen worden uitgevoerd. Justice must be seen to be done. “Justice” dan niet alleen in de zin van het eerlijke proces, van het recht doen op zich, van de rechtvaardigheid, maar ook in de zin van de maatschappelijke realisatie van wat er werd beslist.

 

Een radicale vernieuwing zal ongetwijfeld altijd botsen op interne zowel als externe tegenstanders. Dat zal met deze hervorming niet anders zijn. Het managen van het proces op een behoorlijke manier is daarom cruciaal. Hiervoor zal moed en doorzettingsvermogen nodig zijn.

 

De actoren van justitie zullen in de toekomst meer worden ingezet op de essentiële aspecten van hun taak. De overheid gaat meer en meer mogelijkheden krijgen zodat de bescherming van de mensen tegen die omknellende overheid belangrijker wordt dan ooit. De mensen gaan ook meer mogelijkheden krijgen, de inzet van technologie wordt steeds complexer. Ook daar is er een belangrijke rol voor de magistraten om binnen de legaliteit te doen uitvoeren van wat de wetgever en de uitvoerende macht beslissen. Hetzelfde geldt voor de bescherming van de mensen tegen steeds sterkere impact die zij zullen kunnen hebben op elkaar. Met de huidige justitie zijn we daar totaal niet klaar voor.

 

Slagen we erin de broodnodige hervormingen te realiseren, dan leven we in een andere samenleving. In een democratie is zo’n performante justitie van wereldniveau bijzonder cruciaal. Ons land is een welvarend land.  Willen we dat zo houden, dan is het noodzakelijk alle overheidsfuncties, inbegrepen justitie, op topniveau te brengen.

​

-